Kilitlenmeler Emekliliğe Bir Bakış Sundu – ve Bazıları Bundan Hoşlanmadı

KAMPALA, UGANDA – 2020’de koronavirüs dünya çapında ortalığı kasıp kavurmaya devam ederken, sokağa çıkma yasağının monotonluğu birçok kişiyi rahatsız etti. Gidecek hiçbir yeri olmayan insanlar, dikkatlerini dağıtmak için çaresizdi. Örgü örmeye, fırınlamaya, el işi yapmaya, kafalarını dağıtmak için her şeye yöneldiler.

Uganda’nın başkenti Kampala’da Aisha Nalyoga’nın başına da benzer bir şey geliyordu. Pandemi öncesi Nalyoga’nın öğretmenlik mesleği hayatını meşgul ediyordu. Ardından, hükümetin uyguladığı iki yıl süren bir tecrit geldi. 60 yaşındaki kadının günleriyle hiçbir ilgisi yoktu.

“Korkunç hissettirdi. Uzun bir güne uyanmak ve amaçsız hissetmek” diyor.

Durumunda daha fazlası vardı. Nalyoga emekli olmaya iki yıl kalmıştı ve sokağa çıkma yasağı gelecek şeylerin bir tadıydı. “Bana, benim için neyin tehlikede olduğuna, bir tür oryantasyona gizlice göz atmamı sağladı” diyor.

Böyle bir gelecek -yapacak hiçbir şeyin olmadığı uçsuz bucaksız bir zaman dilimi- düşüncesi dayanılmazdı. Karantinanın hala devam etmesi ve kimsenin ne zaman sona ereceğini bilmemesi yardımcı olmadı. Emekliliğiyle örtüşme ihtimali vardı. Nalyoga’nın bu kaygıları hafifletecek bir şeye ihtiyacı vardı. Sebze yetiştirmek için gübre olarak kullandığı atıklara karşılık sepet dokumada ve bir komşunun tavuk evini temizlemede teselli buldu. Bütün bu hobiler işe yaradı. Onun için sadece bir gelir kaynağı olmakla kalmayıp, emekli olduktan sonra da hayatına bir amaç kazandıracaklardı.

Kamu Hizmeti Bakanlığı Tazminat Departmanında komiser yardımcısı Fred Ojok Ongom, Uganda’da her yıl 60 yaşında yaklaşık 4.000 memurun emekli olduğunu söylüyor. Birçoğu oldukça büyük bir bahşiş alıyor ve ölene kadar emekli maaşı alıyor.

Ancak bahşiş verilmesine rağmen, işgücünden emekliliğe geçiş, o kadar zorlu olmaya devam ediyor ki, bazıları emeklilik yaşını erteliyor.

Ongom, “Nasıl kullanacaklarını bilmedikleri çok fazla zaman ve çok fazla özgürlük onları bunaltıyor” diyor.

Kamu Hizmeti Bakanlığı insan kaynakları yönetimi komiseri Allan Muhereza, her yıl 2.000’den fazla kişinin ofisini doldurduğunu ve doğum tarihlerini değiştirmek ve emekliliklerini ertelemek istediğini söylüyor. Bazıları, işe alma sürecinde başlangıçta sağladıkları bilgilerle çelişen kayıtlar bulduklarını söylüyor. Bakanlığın kanıtlara dayanarak onayladığı gerçek vakalar olsa da, diğer insanların emekli olmak istemediklerini söylüyor.

İşini kaybetme korkusuyla sadece ilk adını kullanmak isteyen Nasul, 2021’de emekli olmaya hazır değildi. Nalyoga gibi, pandemi tecridi onun korkunç emekliliğini geride bıraktı. Aklını meşgul edecek hiçbir şeyi olmadığı için zihinsel sağlığına zarar verdiğini söylüyor.

Emekliliğini ertelemesi gerekiyordu ama yaklaşımı farklıydı. Nasul, öğretmenlik yaptığı okulun müdürüyle görüştü ve devam etmesini istedi. Devlet maaş bordrosunda olmayacak olsa da, okul ona tazminat ödemenin bir yolunu bulacaktı.

Ceza korkusuyla kimliğini gizli tutmayı tercih eden okul müdürü buna izin verdi.

“Bu yasa dışı” diyor.

Her yıl yaklaşık 700.000 gencin çalışma yaşına geldiği, ancak ekonominin yılda yalnızca 75.000 iş ürettiği bir ülkede, okul müdürü bu kararın iş piyasasını etkileyebileceğini bildiğini ancak ona yardım etmesi gerektiğini söylüyor.

Diğerleri emekliliğe cesurca yürür, ancak onlar için hayat hala zorlayıcıdır. Boneface Ndengabaganizi, Kampala’daki bir okuldan emekli olduğunda, Uganda’nın batısındaki kırsal bir kasaba olan Kamwenge’ye taşındı. Emekli olduktan iki yıl sonra hayat dayanılmaz hale geldi.

“Bisiklet mesafemin yarıçapındaki 10 okula ücretsiz Fransızca öğretmeyi istemek için gittim, sadece [keep] Kendimi meşgul ediyorum ve topluma geri veriyorum, ”diyor Ndengabaganizi.

Ama umduğu kadar kolay olmadı. Bölgede hiçbir okul Fransızca öğretmediği için kimse onun hizmetleriyle ilgilenmedi. Ndengabaganizi bir borç aradı ve bir düve satın aldı, bu da onu meşgul etti.

“Bana olan inancımı tazeledi. Kendimi her yeni günü dört gözle beklerken buldum çünkü yapacak bir şeyim vardı” diyor 78 yaşındaki.

Sağlık Bakanlığı’nda akıl sağlığından sorumlu komisyon üyesi vekili Hasfa Lukwata, emeklilik yaşının zorluklarla, özellikle de akıl sağlığı sorunlarıyla dolu olduğunu söylüyor.

“Kişinin hayatında zihni etkileyen pek çok şey oluyor” diyor. Çocuklar kendi evlerini kurmak için evden ayrılırken, diğerleri ülkeyi terk ediyor. Arkadaşlar azdır ve hayat can sıkıntısıyla doludur. Aynı zamanda, zor olabilen kayıp hayaller üzerine düşünme zamanıdır.

Sekiz yıl önce öğretmenlikten emekli olan Andrew Ntanda, hazırlanmanın yardımcı olduğunu söylüyor. “Bunun için hazırlanmıştım. Aslında kendimi buldum [busier] çünkü o zaman tüm teorimi pratiğe dökebilirim” diyor.

Hâlâ çalıştığı sırada, Ntanda tarım öğretti. Şimdi sebze yetiştiriyor. “Şu anda kredi almaya uygun değilim, bu yüzden alamam” diyor, “ancak balık havuzlarımı geliştirmek ve balık çiftçiliğine başlamak istiyorum.” Ayrıca Uganda Tarım Öğretmenleri Derneği’ne ait bir mısır çiftliğiyle de ilgileniyor.

“Asla fazlalık olmadım” diyor. “Yoruldum, uyumaya ve yeni bir güne başlamaya hazırım.”

Ntanda, emekliliğin kişinin özel işini yapmak için devlet hizmetinden ayrılmasıyla ilgili olduğunu söylüyor.

Ongom aynı fikirde. Emekli olmak üzere olan Ugandalılar çiftçiliği ille de para kazanmak için değil, meşgul olmak ve insan temasını sürdürmek için düşünmeli, diyor ve bunun bir iş yeri görünümü yarattığını da sözlerine ekliyor.

Birkaç kamu ve özel girişim, Ugandalıların bu geçişle mücadelesini hafifletmeye çalışıyor. Uganda Retirement Benefits Regulatory Authority iletişim müdürü Lydia Mirembe Senyonjo, ülkede emekli olmak üzere olan çalışanlara tavsiyelerde bulunan yaklaşık 60 emeklilik kliniği olduğunu söylüyor. Bazılarını hükümet yönetiyor ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar diğerlerini yönetiyor, diyor.

Ntanda, emekli olmadan önce iş yeri Mukono Lisesi tarafından düzenlenen bu tür kliniklere gittiğini söylüyor.

Bazı emekliler, emekliliğe sorunsuz bir şekilde geçiş yapmak için birbirlerine yardımcı olmak için özel girişimler de kurmuşlardır. Eski bir öğretmen olan Philomena Nabweru Rwabukuku, kendisinin ve Kampala’daki Kololo Kıdemli Ortaokulundan emekli meslektaşlarının emeklilik hayatında birbirlerine yardımcı olmak için bir WhatsApp grubu kurduklarını söylüyor. Emeklilik hayatından sıkılmış iki üyenin fikriydi.

68 üyesi olan grup çoğunlukla sanal olarak etkileşime geçse de, üyeler yılda bir kez Kampala’da yemek yemek, emeklilikle ilgili tavsiyelerde bulunmak ve birbirlerini kontrol etmek için bir araya geliyor.

Üyelerden Ruth Nnam, grubun, üyelerin sevdiği mantar işi için bir pazar bulmasına yardım ettiğini söylüyor. Ayrıca köpek satıyor ve üyeler potansiyel müşterileri ona yönlendiriyor.

Kampala’daki Mulago Hastanesi’nden emekli olan Herbert Jackson Mugarura, meşgul olmak için jinekoloji uygulamaya devam etmesi gerektiğini söylüyor. 65 yaşındaki emekli olmadan önce evinde özel bir muayenehane açacak kadar para biriktirdi. Hala emekli olmadan önce sahip olduğu bazı müşterileri tedavi ediyor ve diğerleri ona başvurdu. Nadiren müşteri sıkıntısı çeker. Alanında olup bitenlerden haberdar olduğundan emin olmak için çok okur. “Yeni araştırmaları ve yenilikleri görmek için kitaplara başvurmaya devam ediyorum” diyor ve emeklilikte kendi işinin patronu olmanın harika bir şey olduğunu ekliyor.