Yakıttan Bisiklete, ‘Bambu Potansiyeli Sınırsız’

NAJJERA, UGANDA — Yedi yıl gayrimenkulde çalıştıktan sonra, İlahi Nabaweesi, işi tatmin edici olmadığı için huzursuz hissetmeye başladığını söylüyor.

“Doğaya ve çevreye olan tutkumu uygulayabileceğim ve karşı karşıya olduğumuz küresel zorluklara katkıda bulunabileceğim bir şeyler yapmak istedim” diyor.

Nabaweesi çevresel zorluklarla mücadele etme arayışına nereden başlayacağını bilmiyordu, ancak 2015’te yine de işini bırakmaya karar verdi. Doğaya atılmaya başladı ve Uganda’nın doğusundaki Elgon Dağı’na tırmanırken aklına bir fikir geldi. İnsanların odun kömürü, yakacak odun ve inşaat için ağaçları kestikleri için ormanın endişe verici bir oranda yok olduğunu keşfetti.

“Orman yolundan geçerken yeşilliklere aldanmak kolaydır, ancak ormana sadece birkaç metre giderseniz ağaç yoktur” diyor.

Bir yıl sonra Nabaweesi, biriktirdiği parayı, bambu ağaçları dikerek ve “yeşil altın” dediği bitkiden yakıt da dahil olmak üzere ürünler üreterek ormanları kurtarma olasılığını araştırmak için Divine Bamboo adlı bir şirket kurmak için kullandı.

Oturduğu yerden fırlayıp yaptığı işi sergilemek için aceleyle dışarı çıkarken, “Bambunun potansiyeli hem çevre hem de ekonomi için sınırsız” diyor.

Birçok Afrika ülkesi ormansızlaşmayı engellemek için mücadele ederken, Uganda gibi bazıları bambuyu endişe verici eğilimi tersine çevirmenin, bir yandan da istihdam yaratmanın ve ekonomilerini büyütmenin en sürdürülebilir yollarından biri olarak görüyor. 2000 ve 2019 yılları arasında, kıtanın orman alanı 15 milyon hektar (37 milyon dönüm) azaldı. 2021’de yayınlanan çalışma Afrika Birliği ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü tarafından

Uganda’da kereste ve yakıt için ağaçların kesilmesi, yıllık 50.000 hektarın (yaklaşık 124.000 dönüm) üzerinde olan orman kaybının en büyük itici güçlerinden biridir. Uganda Ulusal Hanehalkı Anketi, 2016 yılında ülkedeki hanelerin %90’ından fazlasının yemek pişirmek için yakacak odun ve odun kömürü kullandığını tespit etti.

Ulusal Ormancılık Kaynakları Araştırma Enstitüsü’nde bir araştırmacı ve orman ürünleri ve hizmetleri programlarının proje lideri olan Moreen Uwimbabazi, bambunun ormanları mobilya gibi ürünler için yakıt ve malzeme sağlama baskısından kurtarma potansiyeline sahip olduğunu söylüyor.

Uwimbabazi, “Bambu marjinal topraklarda yetişir, son derece adapte olur ve olgunlaşması sadece üç yıl sürer” diyor.

Endüstriyi geliştirmek için 48 ülkeyi bir araya getiren hükümetler arası bir grup olan Uluslararası Bambu ve Rattan Örgütü, Su ve Çevre Bakanlığı ile işbirliği yaparak, 2019-2029 Uganda Ulusal Bambu Stratejisi ve Eylem Planı. Bakanlığın orman sorumlusu Bob Kajungu, hükümetin bu stratejiyi 2030 yılına kadar 375.000 hektar (927.000 akre) ormanı rehabilite etme ve istihdam ve ekonomik büyüme için fırsatlar yaratma niyetinde olduğunu söylüyor.

Kajungu, “Çinliler şimdiden yatırım yapmaya geliyor” diyor. “Pazar orada, hem yerel hem de uluslararası. Daha şimdiden başlamış birçok küçük ve orta ölçekli işletme var.”

Kajungu, stratejinin şimdiden istihdam yarattığını söylüyor, ancak program henüz yeni olduğu için kaç tane olduğunu söyleyemiyor. Ancak uzun vadeli hedef, her yıl 140 milyon bambu direk üretmek ve 2030 yılına kadar 700.000’den fazla iş yaratmak.

Bambu ürünlerinde küresel ihracat ticareti, 2019 yılında yaklaşık 1,8 milyar dolar değerindeydi ve bambu ürünlerinin kalitesi arttıkça artma potansiyeline sahip. Hollanda-Çin Doğu Afrika Bambu Geliştirme ProgramıÇin ve Hollanda hükümetleriyle ortaklaşa Uganda, Kenya ve Etiyopya’da çeşitli bambu projelerine sponsorluk yapan .

Ancak stratejinin uygulanması beklenenden daha uzun sürüyor. Ülkenin yatırım yaptığı 279 milyar Uganda şiline (yaklaşık 72 milyon dolar) rağmen Kajungu, programın karmaşıklığının ve kümelenmiş bambuyu kesip yeniden dikmeyi içeren bambu fidesi yaratmanın yüksek maliyetinin gecikmelere neden olduğunu söylüyor.

Kajungu, “Bambu en pahalı fidelere sahip, ancak insanlar değerini takdir ediyor” diyor.

Noordin Kasooma gibi bazı girişimciler, bambuya değer katan ürünler yaratmak için Uganda’da yeni keşfedilen popülaritesinden yararlanmaya çalışıyor. Şirketi Boogaali Bikes, bisiklet çerçeveleri yapmak için bambu kullanıyor ve bunların çoğunu Uganda dışında 800 dolara satıyor. Kasooma, 2010 yılında Kampala’da girişimcilik atölyesine katıldığı ABD’li bisikletçi ve bisiklet üreticisi Craig Calfee’den bisiklet çerçeveleri yapmaktan ilham aldığını söylüyor. Ugandalıların önce bambunun yüksek kaliteli ürünler üretebileceğine ikna edilmesi gerektiğini söylüyor.

Kasooma, “Endüstrinin ne kadar hızlı büyüdüğü göz önüne alındığında, Ugandalıların potansiyelini anlamalarını sağlamamız acil” diyor.

Nabaweesi, Uganda’da yaklaşan bambu patlamasının bir parçası olmaya çalıştığını ve araziyi yeniden ağaçlandırarak iklim değişikliğini ele almada üzerine düşeni yaptığını söylüyor. Şu anda 17 çalışanı ve yılda yaklaşık 200.000 fide üreten 60 hektardan (148 dönüm) büyük iki fidanlığa sahip ve bu rakamı beş yıl içinde 1 milyon fideye çıkarmak istiyor.

Nabaweesi, “Ayrıca amacım fide satmanın ötesine geçmek ve odun yakıtlarına olan talebin neden olduğu çevresel zararı azaltabilecek ürünler yapmaya başlamak” diyor.

Uganda’nın en çok kullanılan yakıtlarından biri olan kömürü değiştirmek için bambu briket kullanma potansiyelini araştırıyor. Deneylerinin bambu briketlerin kömürden daha uzun süre yandığını gösterdiğini söylüyor. Briketleri yapmak için bambu ağacını küçük toz benzeri parçacıklara karbonize ediyor. Daha sonra parçacıkları sıkıştırarak ortasında bir delik ile tasarladığı briketleri bambu gibi görünmesi için sıkıştırıyor.

Nabaweesi, “Şimdiye kadar zorlu bir girişim oldu” diyor. “Uganda’da bu sürece öncülük ettiğimiz için araştırma maliyeti son derece yüksekti, ancak bir üretim tesisi kurmayı başardığım için karşılığını aldı.”

Kampala’nın hemen dışındaki Kira sakini Cathy Komuhangi, başkentte bir ticaret fuarında öğrendiği 2019’dan beri yemek pişirmek için bambu briket kullandığını söylüyor. Bambu briketleri tercih ediyor çünkü daha ucuzlar, daha uzun süre dayanıyorlar ve kömürden daha az duman yayıyorlar. Ayrıca çevreye zarar vermek yerine ona yardım etmenin kendisini iyi hissettirdiğini söylüyor.

Komuhangi, “Kömür kullanmaya geri döneceğimi düşünmüyorum” diyor. “Çevre konusunda daha bilinçli hale geldikçe, diğer seçeneği kullandığımdan daha iyi hissediyorum çünkü bu daha az ağaç kesiliyor.”

Nabaweesi, ürününü kısa süre önce keşfeden müşterileri memnun etmek için üretimi büyütmek için çalıştığını söylüyor. Bu hedefe ulaşmasına yardımcı olacak bol miktarda bambu olacağından emin.

“Daha fazla Ugandalı bambunun ne kadar önemli olduğunu öğrendikçe, daha fazla çiftçi onu yetiştirecek” diyor.